Çocuklarda Kontrollü Teknoloji Kullanımı: Dengeyi Kurmak Mümkün mü?

Bu içeriğin temelini, Junibed’in kurucu ortağı Fizyoterapist Rabia Ş. Öztürk @fzt.rabiasimsek ile Çocuk Gelişimci ve Floortime Terapisti Melike Buse Demir @cg.melikebusedemir ’in gerçekleştirdiği canlı yayın oluşturuyor. Amaç; çocuklarda teknoloji kullanımı, dikkat, duygusal bağ ve gelişim konularında bilimsel bir çerçeve ve günlük yaşama uygulanabilir öneriler sunmaktır.

Ekranlar artık hayatın bir parçası. Ancak çocuklar için bu parlak ışıklar, gelişim sürecinin hem fırsatı hem de riski olabiliyor.

Bu yazıda, canlı yayınımızda ele alınan “teknolojiyle sağlıklı ilişki kurma” konusunu, uzman görüşleriyle birlikte ebeveynler için rehber haline getirdik.

Ekran Kullanımı: Gerçek Tehdit mi, Kaçınılmaz Gerçek mi?

Melike Buse Demir’in sözleriyle:

“Teknolojiyi tamamen yasaklamak mümkün değil; mesele, çocuğun hayatındaki yerini bilinçli biçimde düzenlemek

Ekran süresi, yaşa göre sınırlandığında değil, amaçlı kullanıldığında anlam kazanıyor.

Örneğin; aileyle birlikte izlenen kısa bir belgesel, etkileşimli konuşmalarla desteklenirse, çocuk için öğrenme fırsatınadönüşebilir.

Fizyolojik Etkiler: Göz, Duruş ve Uyku

Fizyoterapist Rabia Ş. Öztürk uyarıyor:

“Uzun süreli ekran kullanımı, boyun ve sırt kaslarında asimetri, göz kuruluğu ve uykuda geç dalma gibi sonuçlar doğurabilir.”

Ekran ışığındaki mavi spektrum, melatonin üretimini baskılar.

Bu da uykunun başlamasını geciktirir, derin uyku süresini kısaltır.

Duygusal Gelişim ve Bağ Kurma

Floortime terapisti olarak Melike Buse Demir’in vurgusu şu şekilde:

“Çocuğun ekrandan değil, insandan aldığı tepki gelişimi şekillendirir.”

Bir ekranla etkileşim, tek yönlü bir deneyimdir; oysa gerçek iletişimde mimikler, ses tonu ve dokunma vardır.

Aşırı ekran maruziyeti, karşılıklı duygusal alışverişi zayıflatabilir.

0–2 yaş: Ekran tamamen yasak

Bu dönemde çocuğun beyni, duyusal deneyimlerle (dokunma, bakış, ses, hareket) gelişir.

Ekran görüntüsü bu deneyimleri taklit edemez.

Bu nedenle 0–2 yaş arasında ekran kullanımı kesinlikle önerilmez.

2 yaş sonrası: Yaşa göre ölçülü kullanım

Melike Buse Demir, aileler için pratik bir formül paylaşıyor:

“Ekran süresi = yaş × 10 dakika.”
Örneğin, 4 yaşındaki bir çocuk için 40 dakikayı aşmamak gerekir.
Ancak bu süre de parça parça ve ebeveyn eşliğinde olmalıdır.

Bu yaklaşım, hem görsel uyarana toleransı düzenler hem de gerçek oyun zamanının yerini almasını engeller.

Kontrollü Teknoloji Kullanımı İçin 4 Adım

1. Ortak Zaman → Çocuk ekran başındayken yanında olun; konuşarak, yorum yaparak süreci sosyal hâle getirin.
2. Zaman Sınırı → Yaş × 10 dk formülünü temel alın. (0–2 yaşta hiç ekran yok.)
3. İçerik Seçimi → Eğitimsel, yaşa uygun, reklamsız içerikler tercih edin.
4. Ekran Dışı Denge → Gün içinde fiziksel oyun, açık hava, müzik ve kitap zamanı mutlaka olsun.

Teknoloji ve Uyku İlişkisi

Rabia Ş. Öztürk’e göre uyku, çocuğun sinir sistemini “yeniden başlatan” bir süreçtir.

“Ekran ışığıyla uyarılmış beyin, uykuya geçmekte zorlanır. Bu durum uzun vadede davranışsal regülasyonu da etkiler.”

• Oda ışığını loşlaştırmak,

• Yatmadan önce ekranları kaldırmak,

• Uyku öncesi hikâye, müzik veya sohbet gibi sakinleştirici rutinler oluşturmak,

  çocuğun biyolojik ritmini korur.

Ebeveynler İçin Denge Stratejisi

• Yasak değil, alternatif üretin.
• “Sadece 10 dakika daha” yerine, zamanlayıcı kullanın.
• Ekranı ödül veya ceza olarak kullanmayın.
• Teknoloji kullanımını aile kuralı hâline getirin, birlikte uygulayın.

“Model olmak en güçlü eğitimdir.Ebeveynin kendi ekran süresi de çocuğun aynasıdır."

Evde Uygulanabilir Mini Plan (Checklist)

• ☐ Yatmadan 2 saat önce ekranlar kapanır.
• ☐ Günlük toplam ekran süresi yaşına uygun sınırlanır.
• ☐ Ekran başında geçirilen her 30 dk’da 10 dk ara verilir.
• ☐ Ekran sonrası açık hava, oyun veya sohbetle denge sağlanır.
• ☐ İçerikler ebeveyn eşliğinde seçilir.
• ☐ Ekran “ödül/ceza” aracı olarak kullanılmaz.